Μιχελής, Παναγιώτης

(Πάτρα 1903 – Αθήνα 1969). Αρχιτέκτονας και αισθητικός. Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Δρέσδη και μετά την αποφοίτησή του (1926) γύρισε στην Πάτρα, όπου εργάστηκε για λίγα χρόνια· αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το 1941 εξελέγη τακτικός καθηγητής της έδρας της αρχιτεκτονικής μορφολογίας και ρυθμολογίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, από την oποία αποχώρησε τον Σεπτέμβριο του 1969, δυο μήνες πριν από τον θάνατό του. Ο Μ. άρχισε τη σταδιοδρομία του ως επαγγελματίας αρχιτέκτων κι εκτέλεσε ορισμένα έργα - σημαντικό, ανάμεσα στα πρώτα του έργα, είναι ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο νεκροταφείο Πατρών - πολύ γρήγορα όμως στράφηκε προς τις θεωρητικές μελέτες κι εγκατάλειψε ουσιαστικά το επάγγελμα, για v’ αφιερωθεί αποκλειστικά σχεδόν στην έρευνα και τη διδασκαλία. Ο Μ. ασχολήθηκε βασικά με την έρευνα των προβλημάτων της αρχιτεκτονικής και της τέχνης γενικότερα και με την αισθητική. Ξεκινώντας από την παραδοχή πως το αρχιτεκτονικό έργο έχει τριπλή υπόσταση - λειτουργική, τεχνική, καλλιτεχνική - καθόρισε το περιεχόμενο της κάθε μιας, τον τρόπο της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης και τη σχέση, τελικά, του συνολικού έργου με το άτομο και την κοινωνία. Αναζήτησε τους νόμους και τις μεθόδους που η αρχιτεκτονική ακολουθεί και ερεύνησε τα βασικά χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής μορφής, όπως τον ρυθμό, το μέτρο και την αρμονία. Πιστεύοντας εξάλλου πως κάθε εποχή διέπεται από ένα δικό της πνεύμα που εκφράζεται με τα έργα της αρχιτεκτονικής, προχώρησε στην ερμηνεία διάφορων εποχών και στην αισθητική ανάλυση των έργων τους. Δημοσίευσε σειρά έργων όπως η Αισθητική τριλογία (1937, 1950), Η αρχιτεκτονική ως τέχνη (1940, 1951, 1960), η Αισθητική θεώρηση της βυζαντινής τέχνης (1946), Η αισθητική της αρχιτεκτονικής του μπετόν - αρμέ (1955), και πλήθος μικρότερης έκτασης μελέτες, ανακοινώσεις κλπ. που συγκεντρώθηκαν στα Αισθητικά θεωρήματα (A’ 1962, B’ 1965). Μετά τον πόλεμο ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη και στην Αμερική, έδωσε διαλέξεις σε πολλά ξένα πανεπιστήμια και μετέσχε σε όλα τα βυζαντινολογικά συνέδρια. Στο μεταξύ τα βιβλία του μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό, πράγμα που τον καθιέρωσε διεθνώς. Το 1960 οργάνωσε το Δ’ διεθνές συνέδριο αισθητικής στην Αθήνα, στις αίθουσες του Πολυτεχνείου, ίδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Αισθητικής και άρχισε την έκδοση του ετήσιου περιοδικού Χρονικά αισθητικής. Συγχρόνως μελετούσε, έγραφε ποιήματα κι αποτύπωνε τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις σε αναρίθμητα σκίτσα. Παράλληλα δίδασκε στο Πολυτεχνείο, όπου παρακινούσε τους σπουδαστές στη μελέτη των έργων της ελληνικής παράδοσης και τους παρότρυνε στη μελέτη των σύγχρονων προβλημάτων και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ίδρυσε στο Πολυτεχνείο τη «Συλλογή και αρχείον αρχιτεκτονικών ερευνών», όπου συγκέντρωνε εργασίες μαθητών του και πληθώρα υλικού γύρω από τη λαϊκή αρχιτεκτονική, τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή παράδοση και την αρχιτεκτονική του νεοκλασικισμού. Ένα μικρό τμήμα του υλικού αυτού δημοσιεύτηκε το 1960 με τον τίτλο Το ελληνικό λαϊκό σπίτι και, μετά τον θάνατό του, το Πολυτεχνείο δημοσίευσε τον τόμο Βυζαντινά Μνημεία που ο ίδιος είχε ήδη προετοιμάσει. Ο Μ. υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας. Εφοδιασμένος με βαθειές και ποικίλες γνώσεις - αρχιτεκτονική, μουσική, φιλοσοφία - και προικισμένος με οξύτατη κρίση, διεισδυτικό πνεύμα και μαχητιχή διάθεση, στάθηκε πάντα στο κέντρο των πνευματικών και καλλιτεχνικών προβλημάτων της σύγχρονης εποχής· δικαιολόγησε και υπερασπίστηκε τη σύγχρονη τέχνη, φώτισε την τέχνη του Βυζαντίου και των αρχαίων Ελλήνων, αγωνίστηκε για την κατανόηση της αληθινής σημασίας της παράδοσης και των προβλημάτων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Προσέφερε εξάλλου σημαντικότατες υπηρεσίες ως διδάσκαλος και ανανεωτής παλιότερων αντιλήψεων και μεθόδων, που με θάρρος παραμέρισε. Ο αρχιτέκτονας και αισθητικός Παναγιώτης Μιχελής, σε πίνακα του Κ. Μαλάμου. Για να πλησιάσει ο ίδιος τη βυζαντινή τέχνη, που της αφιέρωσε το καλύτερο βιβλίο του, για να αναλύσει τα αρχιτεκτονικά, κατασκευαστικά και αισθητικά της προβλήματα και να ερμηνεύσει τις μορφές της, ο Παναγιώτης Μιχελής ακολούθησε τον δρόμο της προσωπικής επαφής με τα μνημεία, καταγράφοντας τις παρατηρήσεις του σε πολυάριθμα σκίτσα και σχόλια, όπως αυτό από την Αγία Σοφία.